Минатата недела, со Свечена академија во МНТ беа одбележани 120 години од прогласувањето на 23 Мај за Национален ден на Власите. Што значи овој ден за Вашата заедница и зошто е важен да се чествува на државно ниво?
За нас Власите, 23 Мај е повеќе од симболичен датум – тој е темелот на нашето современо национално постоење. Тоа е ден кога влашкиот народ бил официјално признаен како милет од страна на тогашната Отоманска империја, со што добил права на организирано образование, верска и културна автономија. Заедницата со векови наназад активно придонесува во градењето на културниот, економскиот и историскиот мозаик на Македонија. Овој ден е важен затоа што ни дава прилика да ја афирмираме таа историја, но и да укажеме на потребата од негова институционална валоризација. Затоа сме особено благодарни што 23 Мај се слави и како празник на малцинска заедница во државата, и тоа е чекор што го потврдува нашето место во општеството.
Свечената академија по повод празникот годинава имаше историска тежина – за првпат присуствуваше и премиерот. Како го гледате овој гест?
Оваа година беше навистина посебна. За првпат, академијата по повод 23 Мај се одржа со официјална поддршка од Владата и со присуство на највисоки државни претставници. Премиерот Христијан Мицкоски не само што присуствуваше, туку и се обрати со срдечен и одговорен говор, во кој јасно се истакна потребата од конкретни мерки за зачувување на влашкиот идентитет. Тој чин ни даде до знаење дека заедницата не е оставена на маргините. Тоа е охрабрување, но и обврска – и за нас, како заедница, и за државата – да го продолжиме дијалогот и да ги конкретизираме заложбите во реални политики.
Кои се актуелните приоритети на Партијата на Власите во Македонија, како политички претставник на заедницата?
Нашиот приоритет отсекогаш бил јасен – долгорочна заштита на културниот, јазичниот и националниот идентитет на Власите во Македонија. Тоа подразбира системска поддршка за наставата на влашки јазик, финансирање на културни проекти, стимулирање на медиумите што информираат на влашки и отворање на можности за младите Власи во образованието и јавниот живот. Сакаме да изградиме функционален систем кој нема да зависи само од ентузијазмот на поединци. Потребна ни е рамноправна и институционална интеграција, која ќе значи постојано присуство и учество на Власите во сите нивоа на општественото живеење.
Еден од клучните проекти што го споменувате е „Влашка Куќа“. Што претставува овој проект и до каде е во моментов?
„Влашка Куќа“ е наш најголем и најамбициозен културен проект – замислен како мултифункционален центар кој ќе биде срцето на влашката култура, традиција и едукација. Таму би се одржувале работилници, изложби, курсеви за јазик, концерти, претставувања на автори и уметници. Тоа е и простор каде што ќе се дигитализира и архивира богатото влашко наследство. Проектот веќе беше официјално презентиран пред претседателката на државата, Гордана Силјановска Давкова, која изрази целосна поддршка. Се надеваме дека и Владата ќе има слух и дека во следниот буџет – или најдоцна во наредните две буџетски години – проектот ќе биде вметнат и ќе почне неговата реализација.
Каква е реалната состојба со наставата на влашки јазик во образовниот систем денес?
Ситуацијата не е охрабрувачка. Иако формално постојат можности за изучување на влашкиот јазик, реално недостасуваат обучени наставници, современи учебници, методологија и соодветна логистика. Има родители и деца кои се заинтересирани, но системот не нуди долгорочна поддршка. Ако сакаме сериозно да го спасиме јазикот од исчезнување, мора да вложиме во нови кадри, да создадеме професионални ресурси и да го интегрираме јазикот не само во училиштата, туку и во медиумите, културните институции и јавниот простор.
- Каде ја гледате влашката заедница во иднина и што треба да се направи за да остане жива и активна?
Ја гледам како модерна, свесна и горда заедница која знае кој е и што претставува. Но, за да стигнеме таму, мораме сите заедно, и заедницата, и државата – да направиме реални чекори. Влашката култура, јазик и идентитет се составен и нераскинлив дел од богатото културно ткиво на нашата држава. Тоа значи отворање на институции за култура и наука на влашки јазик, создавање платформи за младите Власи, афирмирање на нашите интелектуалци, артисти, занаетчии. Не сакаме да бидеме само фолклор. Нашата иднина е во современото присуство – на социјални мрежи, на академиите, во медиумите, во политиката. Иднината на Власите е и дел од иднината на Македонија.
Кои се Вашите очекувања од државата и од поширокото општество?
Очекуваме фер третман, почит и поддршка. Не бараме ништо повеќе од она што ни припаѓа како автохтона заедница. Потребна ни е доследна примена на Уставот и законите, континуиран дијалог со институциите и отвореност за соработка. Од поширокото општество очекуваме разбирање, солидарност и прифаќање. Македонија ќе биде посилна кога секоја заедница ќе може слободно да го негува својот идентитет. А Власите, како и досега, ќе останат верни и активни градители на заедничката иднина.
